پوسیدگی دندان | علت، پیشگیری و درمان
پوسیدگی دندان چیست؟
یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دهان و دندان، پوسیدگی دندان است که در اثر فعالیت باکتری‌های دهان و تولید اسید، بافت سخت دندان (مینا و عاج) تخریب می‌شود. این بیماری به مرور زمان باعث ایجاد سوراخ، تغییر رنگ، حساسیت در دندان می‌شود، و در موارد حادتر، نیاز به عصب‌کشی یا کشیدن دندان را ایجاد می‌کند.
طبق آمار، پوسیدگی پنج برابر شایع‌تر از بیماری آسم است و تقریبا همه افراد در طول زندگی خود حداقل یک بار آن را تجربه می‌کنند.
علائم پوسیدگی دندان
شناخت علائم اولیه پوسیدگی می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کند:
لکه‌های سفید یا قهوه‌ای روی دندان
ایجاد سوراخ‌های ریز در سطح دندان
حساسیت به شیرینی، سرما یا گرما
درد هنگام جویدن
بوی بد دهان ناشی از فعالیت باکتری‌ها
بسیاری از پوسیدگی‌ها در مراحل اولیه بدون درد هستند و تنها دندانپزشک می‌تواند آن‌ها را شناسایی کند.
عوامل پوسیدگی دندان
ایجاد پوسیدگی به چهار عامل اصلی بستگی دارد:
۱. دندان
وجود دندان سالم در دهان، شرط اولیه برای ایجاد پوسیدگی است.
۲. باکتری‌ها
باکتری‌های پلاک دندانی قندها را تجزیه کرده و اسید تولید می‌کنند. این اسید به مینای دندان آسیب می‌زند.
۳. مواد قندی
مصرف مواد قندی و کربوهیدراتی مانند نان، شیرینی، نوشابه و چیپس محیط دهان را اسیدی می‌کند و زمینه را برای پوسیدگی فراهم می‌سازد.
۴. زمان
هرچه مواد غذایی مدت بیشتری روی دندان باقی بمانند، احتمال پوسیدگی بیشتر می‌شود. مسواک زدن و نخ دندان کشیدن، این زمان را کاهش می‌دهد.
نقش ژنتیک در پوسیدگی دندان
ژنتیک در میزان مقاومت یا حساسیت دندان‌ها مؤثر است. عواملی مانند:
ترکیب مینا و عاج
وجود شیارها و حفره‌های عمیق روی تاج دندان
میزان و کیفیت بزاق (میزان اسیدی یا قلیایی بودن آن)
محل قرارگیری دندان‌ها در فک
همگی می‌توانند احتمال پوسیدگی را افزایش یا کاهش دهند. به همین دلیل، برخی افراد با وجود رعایت بهداشت دهان همچنان بیشتر از دیگران دچار پوسیدگی می‌شوند.
رژیم غذایی و پوسیدگی دندان
مواد غذایی پوسیدگی‌زا
شیرینی‌جات، شکلات و آب‌نبات
نوشابه‌های گازدار و انرژی‌زا
بیسکوییت، چیپس و نان
میوه‌های خشک و کمپوت‌ها
آبمیوه‌های صنعتی
این مواد باعث کاهش pH بزاق به کمتر از ۵/۵ می‌شوند که محیط ایده‌آل برای فعالیت باکتری‌ها و ایجاد پوسیدگی است.
مواد غذایی ضد پوسیدگی
لبنیات (به‌ویژه پنیر چدار و سوئیسی)
پروتئین‌ها مانند تخم‌مرغ، گوشت و ماهی
سبزیجات تازه
آدامس‌های بدون قند (حاوی آسپارتام یا زایلیتول)
این مواد یا توسط باکتری‌های دهان مصرف نمی‌شوند یا باعث تعادل pH بزاق می‌گردند و از پوسیدگی جلوگیری می‌کنند.
چرا با وجود مسواک زدن باز هم دندان پوسیده می‌شود؟
گاهی بیماران می‌گویند: «ما روزی دو بار مسواک می‌زنیم و نخ دندان هم استفاده می‌کنیم، اما باز دندان‌هایمان پوسیده می‌شود.»
علت معمولاً به عادات غذایی نادرست برمی‌گردد. برای مثال:
مصرف مداوم شکلات و شیرینی در طول روز
نوشیدن نوشابه و آبمیوه با نی بین دندان‌ها
وجود دائم قند و اسید در دهان
در چنین شرایطی حتی بهترین مسواک زدن هم نمی‌تواند اثر مخرب قندها و اسیدها را کاملاً خنثی کند.
پوسیدگی دندان در کودکان
پوسیدگی دندان در کودکان به دلیل مصرف زیاد شیرینی، آبمیوه و تنقلات بسیار شایع است. تغذیه مناسب در دوران کودکی اهمیت زیادی دارد، زیرا جنس دندان‌ها تا سن ۱۲ سالگی در حال شکل‌گیری است. مصرف لبنیات، کلسیم و ویتامین‌ها در این سنین می‌تواند مقاومت دندان‌ها را بالا ببرد.
پیشگیری از پوسیدگی دندان
برای کاهش احتمال پوسیدگی، رعایت موارد زیر ضروری است:
مسواک زدن منظم و اصولی (حداقل دو بار در روز)
استفاده از نخ دندان برای تمیز کردن فواصل دندانی
کاهش مصرف قند و نوشیدنی‌های شیرین
استفاده از فلوراید (خمیردندان‌های حاوی فلوراید یا دهان‌شویه‌های مخصوص)
مراجعه منظم به دندانپزشک و انجام چکاپ دوره‌ای
درمان پوسیدگی دندان
درمان پوسیدگی بسته به شدت آن متفاوت است:
مراحل اولیه: استفاده از فلوراید و ترمیم سطحی
پوسیدگی متوسط: ترمیم دندان «پر کردن دندان» با مواد ترمیمی
پوسیدگی عمیق: درمان ریشه «عصب‌کشی»
تخریب شدید: کشیدن دندان و جایگزینی با «ایمپلنت» یا پروتز
تشخیص زودهنگام پوسیدگی باعث درمان ساده‌تر، هزینه کمتر و طول عمر بیشتر دندان می‌شود.
نتیجه‌گیری
پوسیدگی دندان یک بیماری قابل پیشگیری است. با رعایت بهداشت دهان، رژیم غذایی سالم و مراجعه منظم به دندانپزشک می‌توان جلوی آن را گرفت. به یاد داشته باشید که:
🔹 همیشه پیشگیری بهتر و کم‌هزینه‌تر از درمان است.
🔹 هیچ‌گاه منتظر بروز درد نباشید، چرا که پوسیدگی می‌تواند بی‌علامت باشد.
🔹 مراجعه دوره‌ای به دندانپزشک، بهترین راه برای حفظ سلامت و زیبایی لبخند شماست.
